Przedsiębiorco nie dostałeś grantu? Nie poddawaj się.

Fundusze europejskie dla wielu przedsiębiorców są istotnym impulsem do rozwoju. Jednocześnie, w powszechnej opinii droga do pozyskania tych środków uchodzi za niezwykle sformalizowaną i skomplikowaną, co w dużej mierze zniechęca przedsiębiorców do sięgania po ten instrument pozyskania kapitału. Studiując dokumentację konkursową, a w szczególności kryteria wyboru projektów, które podlegają finansowaniu dostrzega się cały szereg, często wyśrubowanych wymogów nałożonych na przedsiębiorców, których spełnienie jest bezwzględnym warunkiem pozyskania dofinansowania. Jednocześnie zarówno kryteria wyboru projektów, jak i sam proces oceny postrzegany jest nierzadko jako mało precyzyjny. 

Warto pamiętać, że przedsiębiorca, wprawdzie istotnie musi spełnić cały szereg wymogów, jednak zarówno w procesie oceny projektu, jak i późniejszej jego realizacji nie jest pozbawiony praw. Dobra znajomość zasad postępowania konkursowego, już na etapie sporządzania dokumentacji aplikacyjnej, m.in. wniosku o dofinansowanie czy biznes planu powinna pomóc w sposób istotny w prawidłowym jej sporządzeniu. Wiedza o przysługujących prawach, zarówno w procesie przyznawania dofinansowania, jak i realizowania projektu może nierzadko doprowadzić do zmiany negatywnej oceny projektu na pozytywną, a w przypadku wadliwego realizowania projektu może uchronić przed koniecznością zwrotu dofinansowania i dalej idącymi sankcjami.

Zarówno sam proces oceny projektów dofinansowanych z funduszy europejskich, jak i przygotowana przez instytucje dokumentacja konkursowa (regulaminy, instrukcje, kryteria wyboru projektów) muszą spełniać wymogi określone w przepisach prawa, jak również wskazane w orzecznictwie sądów. Znajomość tych zasad ma istotne znaczenie dla ubiegających się o dofinansowanie, dlatego też, przed złożeniem dokumentacji aplikacyjnej, warto się z nimi zapoznać.

Zasada równego traktowania wnioskodawców

Istotną zasadą w procesie dystrybucji środków europejskich jest zasada równego traktowania wnioskodawców. Instytucje organizujące konkursy powinny zadbać o to, aby ocena projektów była porównywalna tj. toczyła się w takich samych warunkach. Odnosi się to nie tylko do jednakowych dla wszystkich zasad konkursów, ale również stworzenia warunków do zapewnienia porównywalnych kryteriów oceny wniosków złożonych w tym samym konkursie. W praktyce nie do pogodzenia z tą zasadą jest dokonanie odmiennej oceny projektów, mimo, że sytuacja faktyczna tych projektów jest identyczna np. wnioski zawierają analogiczne błędy lub opisy. Negatywna ocena określonego projektu w rozumieniu ustawy, może polegać także na tym, że określony projekt uzyska niższą ocenę od innego projektu i z tego powodu nie zostanie wybrany, podczas gdy zdaniem wnoszącego protest, wskazane kryterium wyboru co do tego innego projektu zostało wadliwie ocenione^[1]. Oczywiście również sama dokumentacja konkursowa nie może dyskryminować wnioskodawców w sposób nieuzasadniony np. odmiennie regulując sytuację tych, których wnioski zostały wcześniej ocenione w stosunku do tych, których wnioski zostały ocenione później.

Zasada niepogarszania warunków konkursu 

Z zasadą równego traktowania wnioskodawców koresponduje zasada niepogarszania warunków konkursów. Wprowadzanie nowych wymogów, a także formułowanie dodatkowych kryteriów oceny, już po ogłoszeniu naboru i opublikowaniu dokumentacji może być uznane za naruszające powyższą zasadę. Jak wskazuje Naczelny Sąd Administracyjny zasad konkursu nie można pogarszać zarówno wobec beneficjentów, których projekty zostały wyłonione do dofinansowania w zwykłym trybie, jak i wobec tych, z którymi podpisano umowy w wyniku pozytywnego zakończenia procedury odwoławczej^[2].

Zasada przejrzystości reguł stosowanych przy ocenie projektów

Jednym z przejawów tej zasady jest właściwe, rzetelne uzasadnienie przeprowadzonych ocen projektów. Oceny zbyt lakoniczne lub ogólnikowe stanowią o jej naruszeniu, nie pozwalają bowiem na stwierdzenie w jaki sposób projekt spełnia lub nie spełnia kryteria danego konkursu. Sądy administracyjne zwracają uwagę, że arbitralne, pozbawione uzasadnienia twierdzenia naruszają zasadę przejrzystości i czynią korzystanie ze środków odwoławczych iluzorycznym^[3]. Za takie twierdzenia można uznać np. ogólnikowe stwierdzenie „projekt nie spełnia kryterium A”^[4] bądź też odwoływanie się do zewnętrznego źródła danych bez podania szczegółowej informacji o nim, uniemożliwiającej jego weryfikację ewentualnie odwoływanie się do danych i informacji niepublicznych, do których wnioskodawcy nie mieli dostępu na etapie sporządzania wniosku. Podobnie ocena projektu dokonana w ramach panelu ekspertów, aby była przejrzysta, powinna zostać wiarygodnie i szczegółowo uzasadniona.

Zasada rzetelności

Z zasadą przejrzystości koresponduje zasada rzetelności oceny. Instytucje w celu zapewnienia rzetelności ocen, do udziału w procedurach konkursowych zapraszają ekspertów oceniających wnioski posiadających specjalistyczną wiedzę lub umiejętności z poszczególnych dziedzin objętych programem operacyjnym^[5]. Na naruszenie zasady rzetelności wskazywać może np. wzajemne skopiowanie przez osoby oceniające wniosek uzasadnienia ocen i tym samym ocenienie projektu de facto przez jedną osobę (zasadą jest ocena projektów co najmniej przez dwie osoby). Jak wskazuje przy tym sąd administracyjny oczywistym jest, że członkowie komisji konkursowej w przypadku ponownej oceny mogli dojść do wniosku, że skarżącej nie należą się żadne punkty w tym kryterium. Nie jest jednak możliwe, aby uzasadnienia ich stanowisk (przy założeniu, że istotnie były to inne osoby) były identyczne.^[6]

Zasada proporcjonalności

Jedną z kluczowych zasad prawa konkursowego jest zasada proporcjonalności. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w postępowaniu konkursowym obowiązuje prawo do dobrej administracji, stanowiące o prawie do bezstronnego i sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy Oznacza to, ze nie może być uznana za sprawiedliwą procedura konkursu, w której organ ją tworzący nie zapewnia podmiotom w nim uczestniczącym na etapie wstępnym możliwości naprawienia błędu powstałego w wyniku zastosowania się do wezwania o dokonanie korekty przy obligatoryjnym wykorzystaniu programu komputerowego^[7]. Dokumentacja konkursowa powinna zatem być sprawiedliwa i nadmierny formalizm nie może stać na drodze wyboru do dofinansowania rzeczywiście najlepszych projektów. 

Proces wyboru projektów do dofinansowania wymaga od instytucji weń zaangażowanych przestrzegania szeregu zasad wynikających zarówno bezpośrednio z przepisów prawa, jak również wyodrębnionych w orzecznictwie sądów. Jednocześnie zasady te odnoszą się zarówno do samego procesu oceny, jak również przyjętej przez instytucje dokumentacji – regulaminów, instrukcji czy też kryteriów. Przedsiębiorca zatem w procesie oceny wniosków nie jest bezsilny i często w sytuacji negatywnej oceny warto podjąć polemikę z takim rozstrzygnięciem, powołując się na niedochowanie zasad wymaganych przy organizacji konkursu. O tym, że warto walczyć do końca o swoje prawa świadczy bogate orzecznictwo sądów administracyjnych, które częstokroć rewidują wyniki oceny, przeprowadzonej z naruszeniem zasad, o których mowa wyżej, pozwalając w ten sposób na osiągnięcie rezultatu w postaci uzyskania dofinansowania projektu. 

^[1] Wyrok NSA z dnia 21 marca 2017 r., sygn akt II GSK 312/17.

^[2] wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13.09.2012 r., sygn. akt II GSK 61/12

^[3] wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17.03.2011 r., sygn. akt II GSK 213/11

^[4] por. wyrok NSA z dnia 17 marca 2011 r., sygn. akt II GSK 213/11, w którym wskazano: nie wystarcza uznać, że (…) dane kryterium nie zostało spełnione lecz należy ocenę te uzasadnić odnosząc się w ramach tego uzasadnienia także do argumentacji strony zawartej w środku odwoławczym

^[5] wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 12.05.2010 r., sygn. akt I SA/Bk 94/10

^[6] wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28.04.2011 r., sygn. akt V SA/Wa 1451/10

^[7] wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22.06.2011 r., sygn. akt II GSK 937/11