Wstęp
Najczęstszymi nieprawidłowościami z jakimi spotyka się Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przy kontroli działań danych przedsiębiorców są sytuacje, w których dochodzi do często nieświadomego naruszenia praw konsumentów poprzez ustalanie warunków wyprzedaży lub tworzenie atrakcyjnych ofert czy promocji, których zadaniem jest zwrócenie uwagi konsumentów na oferowane towary czy usługi przy jednoczesnym utrzymaniu cen na poziomie podobnym lub nieznacznie wyższym, niż w przypadku codziennej oferty przedsiębiorcy.
Zmiany w ustawodawstwie krajowym spowodowane koniecznością implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2019/2161 (tzw. dyrektywa „Omnibus”) z dnia 27 listopada 2019 r. oraz specyfikacją polskiego rynku mają wyeliminować powyższe problemy, poprzez zapewnienie przejrzystości zasad i warunków dokonywania zakupów przez konsumentów. Zmiany te stanowić będą też znaczne obciążenia dla dużej ilości przedsiębiorców, którzy będą musieli dostosować się do nowych wymogów prawnych w krótkim okresie, tj. do dnia 28 maja 2022 r.
Co warte podkreślenia, niezależnie od zmian wymaganych dyrektywą Omnibus, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zaproponował kilka dodatkowych zmian, które mają odnosić się do specyfiki problemów polskiego rynku. Zgodnie z polską ustawą implementującą, której projekt został złożony w lipcu 2021 r., do zmian dojdzie na gruncie następujących ustaw:
a) ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1076);
b) ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2070);
c) ustawy z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz. U. z 2019 r. poz. 178) oraz;
d) ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz. U. z 2020 r. poz. 287).
Jakie istotne zmiany nadchodzą w prawach konsumenta?
- obowiązek podawania wcześniejszej ceny towaru lub usługi
Najciekawszą oraz najistotniejszą zmianą wprowadzoną przez dyrektywę Omnibus wydaje się nowy obowiązek dla podmiotów gospodarczych, który będzie polegał na uwidocznieniu obok informacji o obniżonej cenie również informacji o najniższej cenie towaru lub usługi, jaka obowiązywała w okresie 30 dni przez wprowadzeniem obniżki towaru lub usługi. Jeżeli dany towar lub usługa jest oferowany do sprzedaży w okresie krótszym, niż 30 dni, obok informacji o obniżonej cenie należy uwidocznić informację o najniższej cenie, która obowiązywała w okresie od dnia oferowania tego towaru lub usługi do sprzedaży.
W przypadku towarów, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub mają krótki termin przydatności obok informacji o obniżonej cenie, należy uwidocznić informację o cenie sprzed pierwszego zastosowania obniżki.
W sytuacji niewykonania powyższego obowiązku przedsiębiorcom będą grozić kary finansowej nakładane przez inspektora Inspekcji Handlowej w wysokości do 20.000,00 zł. W przypadku cyklicznych naruszeń przedsiębiorcom będzie grozić kara do wysokości 40.000,00 zł.
- obowiązki informacyjne platform handlu elektronicznego
Istotną zmianą jest również zaproponowane przez europejskiego ustawodawcę zwiększenie transparentności działań platform „e-commerce”. W ramach zwiększenia transparentności wchodzi szereg nowych obowiązków. Platformy e-commerce będą musiały prezentować jasne zasady dotyczące plasowania towarów i usług poprzez ujawnianie głównych/ogólnych parametrów decydujących o widoczności danych produktów po przedstawieniu konsumentowi wyniku wyszukiwania. Mówiąc w skrócie, chodzi o to, że przedsiębiorca musi wskazać parametry, które wpływają na ulokowanie danej oferty w wynikach wyszukiwania. Parametrami, które mają być uwidocznione są na przykład ocena jakości, trafność słów czy ogólny ranking sprzedawcy.
Co istotne przedsiębiorcy nie będą zmuszeni do ujawniania stosowanych algorytmów czy szczegółowych mechanizmów ich funkcjonowania. Konieczne jest natomiast ujawnienie tych informacji, które decydują o miejscu uplasowania danego produktu czy usługi w wynikach wyszukiwania po wpisaniu w przeglądarce interesującej konsumenta frazy.
- wykazanie, że opinia na temat produktu pochodzi od innego konsumenta
Przedsiębiorca, który umożliwia dostęp do opinii konsumentów o produktach lub usługach, będzie zmuszony do podania informacji o tym, czy i w jaki sposób zapewnia, aby publikowane opinie pochodziły od konsumentów, którzy używali danego produktu lub go nabyli.
Celem tej regulacji jest weryfikacja tego, czy zamieszczone opinie rzeczywiście pochodzą od konsumentów. Za nieuczciwą praktykę uznawane będzie zamieszczanie lub zlecanie publikacji nieprawdziwych opinii lub rekomendacji na temat danego towaru lub usługi.
- zakaz zawierania umów o świadczenie usług finansowych poza lokalem przedsiębiorstwa
W polskim projekcie ustawy implementującej dyrektywę Omnibus znalazły się autorskie propozycje prezesa UOKIK. Jedną z nich jest właśnie zakaz zawierania umów o świadczenie usług finansowych (np. tj. umowy kredytu czy ubezpieczenia) podczas zorganizowanego poza lokalem przedsiębiorstwa spotkania lub wycieczki. Bez znaczenia pozostaje fakt czy uczestnicy spotkania zostali zaproszeni, czy też nie oraz czy został zorganizowany transport na to spotkanie. Umowy zawarte podczas takich spotkań będą uznawane za nieważne z mocy prawa.
Zgodnie z uzasadnieniem projektu, rozwiązanie to zostało zaproponowane w celu większej ochrony konsumentów przed podmiotami, które wykorzystują elementy zaskoczenia, presji i braku wiedzy do szybkiego sfinalizowania umowy.
- brak możliwości przyjęcia płatności przed upływem terminu do odstąpienia od umowy
Zgodnie z projektem ustawy w przypadku zawarcia umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, aż do czasu zakończenia biegu terminu na odstąpienie od umowy, przedsiębiorca nie będzie mógł przyjąć płatności od konsumenta.
Powyższe rozwiązanie ma ograniczyć przypadki, gdy przedsiębiorcy wprowadzają w błąd konsumentów co do istnienia prawa do odstąpienia od umowy. Zdarza się, że konsumenci po skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy nie są w stanie odzyskać swoich pieniędzy bez wchodzenia na drogę sądową, co wiąże się dla nich z dodatkowymi kosztami
Kiedy nowe przepisy zostaną wdrożone i jak przebiega ich implementacja w Polsce?
Zgodnie z brzmieniem art. 7 dyrektywy Omnibus państwa członkowskie mają obowiązek przyjąć i opublikować przepisy niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy do dnia 28 listopada 2021 r. Państwa członkowskie muszą stosować te przepisy od dnia 28 maja 2022 r. Ustawa znajduje się obecnie na etapie opiniowania. Swoje uwagi zgłosił Sąd Najwyższy oraz Rzecznik Finansowy.
Podsumowanie
Proponowane zmiany w gruncie rzeczy należy ocenić pozytywnie z punktu widzenia konsumentów, natomiast z punktu widzenia przedsiębiorcy stanowią one dodatkowe obowiązki, co do których przedsiębiorca będzie musiał się dostosować i to w obiektywnie krótkim czasie. Poprzez nowe obowiązki informacyjne oraz wspomniane ograniczenia w zawieraniu umów z zakresu usług finansowych ograniczone zostaną mechanizmy, które mogły wprowadzać konsumentów w błąd. Konsekwencją wprowadzenia nowych regulacji będzie wzrost poziomu ochrony konsumenta, ale co kluczowe nastąpi zwiększanie jego świadomości, ponieważ przedsiębiorca zmuszony będzie do przekazania szerszego katalogu informacji na temat oferowanego towaru/usługi. Poprzez takie przyjęcie mechanizmu następuję wyrównanie „szans” pomiędzy podmiotem profesjonalnym, a zwykłym uczestnikiem obrotu (tj. konsumentem). Prawidłowe realizowanie nowych obowiązków przez przedsiębiorców może przyczynić się do znacznego zmniejszenia uwzględnianych reklamacji, które składane są często w oparciu o pewne nieścisłości w ofercie przedsiębiorcy, co w perspektywie całej zmiany należy dla konsumenta i sprzedawcy ocenić pozytywnie.
